Xudoyorxon o'rdasi
Qo'qon shahri | June 9, 2024
Qoʻqon turli nomlar bilan 10-asrdan maʼlum boʻlgan, ammo uning gullagan davri XVIII asrga, yaʼni shahar Qoʻqon xonligining poytaxtiga aylanganiga toʻgʻri keladi. Qo'qon qadimiy tuzilishni saqlab qolgan, u yangi va eski qismlardan iborat. Yangi shahar 19-asrda to'yingan edi. savdo korxonalari, maʼmuriy binolar, banklar, sanoatchilarning qasrlari, shaharning eski qismida xon saroyi – Oʻrda, xalq turar-joy meʼmorchiligi yodgorliklari, masjidlar, madrasalar va yodgorlik binolari 19—20-asr boshlarigacha saqlanib qolgan. . Shaharning asosiy diqqatga sazovor joylaridan biri – Urda – XIX asrning ikkinchi yarmida qurilgan Xudoyorxon saroyi. Qurilish sun'iy tepalikda olib borildi. Taxminan 4 gektar to'rtburchaklar maydonini egallagan saroy ko'p hovlili kompozitsiyadir. Keng rampa sharqqa qaragan portal bilan ta'kidlangan asosiy kirish eshigiga olib boradi. Portalning kirish joyi (darvozaxona) tepasida arabcha harflar bilan “Arkchi oliy Said Muhammad Xudoyorxon” (Said Muhammad Xudoyorxonning yuqori xonalari) degan katta yozuv bor. Дворец Худояр-хана 1876 yilda kapitan N. N. Voronets, keyinroq topograf A. I. Borisovskiy tomonidan tuzilgan Qo‘qon O‘rdasining bosh rejalarida ko‘rinib turibdiki, saroy oldida asosiy o‘qda mustahkamlangan darvozalari bo‘lgan yopiq maydon bo‘lgan, u bog‘ va bog‘lar bilan o‘ralgan edi. devor bilan o'ralgan edi. Yuzdan ortiq xonalarni o'z ichiga olgan saroyning murakkab rejasi to'rtburchakka (65 X 138 m) mos keladi. Old va yashash joylari funktsional jihatdan ajralib turardi. Saroyning birinchi yarmida atrofi ayvonli old hovli, qabulxona (kurinish xona), xazina (zarrinxona) va alohida hovlili masjid boʻlgan. Markaziy qismida qabulxona (salomxona) uchun kichik zal, xon uchun bir guruh turar joy (shohnishin) va omborlar bilan jihozlangan xoʻjalik hovlisi qurilgan. Saroyning ikkinchi yarmini bir-biriga bog'langan uchta hovlili haram egallagan, bu erda xonning 3-4 qonuniy xotini va xizmatkorlari bilan 40 ta kanizak yashagan. 1878-yilda Qo‘qonga tashrif buyurgan Mari Burdonning “Parijdan Samarqandgacha” kitobidagi rasmlarga qaraganda, haram binolari ikki qavatli bo‘lib, yozgi ayvonlar, ayvonlar va yuqori qavatdagi o‘tish joylaridan iborat bo‘lgan. Дворец Худояр-хана Saroy me’mor Usto Mir Ubaydulla rahbarligida mahalliy hunarmandlar mulla Suyarqul, Usto Solixo‘ja va buxorolik Usto Fozixo‘jalar tomonidan barpo etilgan. Kuygan g'isht asosiy qurilish materiali bo'lib xizmat qilgan. Bino fasadlari va interyerining me’moriy dizayni Xudoyorxonning ehtiyotkorligi va ziqnaligini o‘zida aks ettirgan. Bosh fasad, darvozaxona va asosiy zallarni mo‘l-ko‘l bezatib, qolgan binolarni pardozlash bilan shug‘ullanmadi. Sharqiy jabhaning markazida portal o'rnatildi, uning yon tomonida dekorativ chiroqli minoralar joylashgan bo'lib, u asosiy kirish eshigini ta'kidlaydi.
